Các giải pháp tối ưu phòng trừ bệnh cháy bìa lá cho cây

Bệnh cháy bìa lá hay còn gọi là bạc lá lúa, là bệnh do vi khuẩn Xanthomonas oryzae gây ra, gây hại nặng cho cây lúa, làm giảm sản lượng tới 74%. Các nhà khoa học hàng đầu thế giới và trong nước vừa hội tụ tại TP.Cần Thơ để dự Hội nghị Khoa học Quốc tế về bệnh bạc lá lần thứ 6 do Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đăng cai tổ chức. Tại đây, các kết quả nghiên cứu và chiến lược hợp tác nhằm giúp hạn chế thiệt hại do bệnh này gây ra đối với sản xuất lúa ở Việt Nam và trên thế giới đã được trình bày và tranh luận sôi nổi. 

BỆNH CHÁY LÁ VÀ CÁC THÁCH THỨC TỪ NÓ

Bệnh cháy bìa lá đã lây lan sang nhiều nước sản xuất lúa trên thế giới, gây giảm tới 74% năng suất. Theo GS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, nhiều giống lúa ở Việt Nam bị vi khuẩn gây bệnh cháy bìa lá, cháy lá gây hại nặng trong suốt vụ xuân. Với tác động của biến đổi khí hậu, mật độ vi khuẩn này tăng đột biến trên các vùng sản xuất lúa trong những năm gần đây khiến bệnh không chỉ lan ra miền Bắc mà lan ra nhiều tỉnh, thành. Đồng bằng sông Cửu Long và Nam Trung Bộ là hai trong số những khu vực quan trọng nhất ở Đông Nam Á. Việc kiểm soát các bệnh do vi khuẩn gây ra bằng thuốc trừ sâu là một thách thức, và tính hữu dụng của thuốc để ngăn ngừa nhiễm trùng còn nhiều nghi vấn.

Bệnh cháy lá do vi khuẩn nguy hiểm gây ra ngày càng trở nên phổ biến và khó kiểm soát, và người trồng phải đối mặt với vô số thách thức và tốn kém trong việc đối phó với loại dịch hại này. Theo thống kê của Trung tâm BVTV phía Nam, trung bình mỗi vụ có khoảng 50.000 - 60.000 ha lúa bị bệnh cháy bìa lá, TS Nguyễn Thị Phong Lan, Trưởng phòng BVTV, Viện Lúa ĐBSCL. Trong bối cảnh vùng lúa chất lượng cao ngày càng mở rộng, đây là vấn đề được các nhà quản lý khá trăn trở. Vi khuẩn gây bệnh cháy bìa lá lây nhiễm gần như tất cả các loại lúa chất lượng cao, không có giống lúa nào có khả năng kháng bệnh hoàn toàn.

Tiến sĩ Casiana Vera Cruz, Viện Lúa Quốc tế IRRI, phát biểu về bốn thập kỷ hợp tác nghiên cứu để sản xuất lúa bền vững, cho biết, "Từ những năm 1960, đã có những nghiên cứu về gen kháng cháy bìa lá trên quần thể lúa ở các vùng trồng trọt khác nhau ở Những đất nước khác nhau." Ở châu Á, các tổ chức và chương trình nhà nước tài trợ cho nghiên cứu. Từ giữa những năm 1980 đến đầu những năm 2000, nó đã được thực hiện ở Hoa Kỳ và Châu Âu với sự giúp đỡ của Nhóm Cố vấn về Nông nghiệp Quốc tế (CGIAR) .... Bản đồ gen kháng bệnh bạc lá đã được phát triển các chỉ thị phân tử kể từ đó. 1990. Trong nước và thông qua các chương trình hợp tác quốc tế, các sáng kiến ​​chọn tạo giống lúa biểu hiện gen kháng bệnh bạc lá đã được gia tăng, tạo ra mạng lưới nghiên cứu trong quá trình này.

Trước thực tế là diện tích lúa chất lượng cao đang được định hướng mở rộng nhằm đáp ứng thị trường gạo cao cấp, việc tìm ra giải pháp quản lý dịch hại hiệu quả là rất quan trọng. Trong trường hợp này, điều quan trọng là rút ra kinh nghiệm toàn cầu và kết quả nghiên cứu.

TẠO GIỐNG LÚA MANG GEN KHÁNG BỆNH CHÁY BÌA LÁ

Trên thực tế, hiện không có cách nào để quản lý triệt để bệnh cháy bìa lá. Theo các nhà khoa học, nông dân nên sử dụng các phương pháp quản lý tổng hợp để chống lại loài côn trùng này. Theo TS Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, việc ưu tiên áp dụng các giống lúa kháng bạc lá trong quản lý tổng hợp để chọn ra những giống lúa có khả năng chống chịu, chống chịu tốt, phù hợp. Thích hợp với môi trường Thứ hai, nên sử dụng các kỹ thuật nông nghiệp có thể chấp nhận được như gieo hạt vừa phải, bón phân cân đối, quản lý đất và nước hợp lý, chẳng hạn như cung cấp các điều kiện thoát nước tối ưu, đặc biệt là trong các tình huống mưa bão. Viện Lúa ĐBSCL đang tiến hành các chương trình nhân giống tích hợp gen kháng bệnh bạc lá và đánh giá sự biến đổi độc lực của các dòng vi khuẩn Xanthomonas oryzae ở ĐBSCL nhằm xây dựng chiến lược đưa gen kháng bệnh phù hợp với từng vùng sinh thái. Từ đó có thể lai tạo ra giống lúa có chất lượng tốt và kháng bệnh cháy lá.Viện Lúa ĐBSCL đang tiến hành các chương trình nhân giống tích hợp gen kháng bệnh bạc lá và đánh giá sự biến đổi độc lực của các dòng vi khuẩn Xanthomonas oryzae ở ĐBSCL nhằm xây dựng chiến lược đưa gen kháng bệnh phù hợp với từng vùng sinh thái. Từ đó có thể lai tạo ra giống lúa có chất lượng tốt và kháng bệnh cháy lá.

Một vấn đề với bệnh bạc lá là vi khuẩn Xanthomonas oryzae nhanh chóng phát triển các chủng mới để đối phó với tính kháng của cây lúa. Khi vi khuẩn này tạo ra các giống lúa kháng bệnh, nó cũng tạo ra các chủng gây bệnh mới. Do đó, các chuyên gia quốc tế và trong nước đang làm việc cùng nhau để đưa càng nhiều gen kháng bệnh vào một giống lúa càng tốt. Theo Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, giống lúa kháng bệnh hiện đang là câu trả lời hữu hiệu nhất cho nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Do trên thế giới đã rất thành công trong việc phát hiện ra các gen kháng bệnh bạc lá trên cây lúa và đã phân lập được hơn 40 gen như vậy nên mức độ thành công trong việc tạo ra các giống kháng bệnh rất cao. Đồng thời, các nhà khoa học có thể dễ dàng lai các loại lúa có chứa một gen duy nhất, chẳng hạn như gen kháng bệnh bạc lá và chuyển gen kháng bệnh này vào các giống lúa hoặc cây trồng năng suất cao. Các giống lúa chất lượng đặc biệt đã được phát triển.
 

Biến đổi khí hậu đã tác động đến sản xuất lúa gạo ở Việt Nam và nhiều nước khác. Bệnh cháy bìa lá có khả năng lây lan trên diện rộng trong điều kiện thời tiết mưa bão, thời tiết diễn biến thất thường. Giáo sư Jan E. Leach của Đại học Colorado (Mỹ) cung cấp thông tin như sau: Nhiệt độ tăng được chứng minh là có thể làm thay đổi sự phát triển của vi khuẩn Xanthomonas oryzae gây bệnh cháy lá. Tuy nhiên, có những giống lúa có gen kháng bệnh bạc lá và tính kháng này không bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ cao. Do đó, các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc xác định nguồn gốc của bệnh, tìm hiểu cơ chế của các gen kháng bệnh bạc lá và phát triển các phương pháp chọn lọc các loại lúa kháng trong bối cảnh đối phó với tác động của bệnh trong sự thay đổi của khí hậu.